Ελληνικά
Ο κόσμος του σχεδιασμού, από κατασκευές και υπηρεσίες μέχρι λογισμικό, αλλάζει. Δεν αρκεί πια να «φτιάχνουμε εργαλεία για τους άλλους». Αν θέλουμε βιώσιμες λύσεις, που πραγματικά λύνουν προβλήματα και αντέχουν στον χρόνο, πρέπει να σχεδιάζουμε μαζί με τις κοινότητες που θα τα χρησιμοποιούν. Όχι ως «χρήστες» στο τέλος της αλυσίδας, αλλά ως συν-δημιουργοί από την αρχή.
Αυτό είναι το κεντρικό μήνυμα του οδηγού “The Tech We Want” του Open Knowledge Foundation, κι είναι ακριβώς ο πυρήνας του ανοιχτού, συνεργατικού σχεδιασμού που προωθεί το opendesign.ellak.gr.
Από το «φτιάχνω για» στο «φτιάχνω μαζί»: το μάθημα του Open Data Editor
Η ιστορία του Open Data Editor (ODE) του OKFN είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η πρώτη έκδοση του εργαλείου φτιάχτηκε «ορθόδοξα» τεχνικά, με input κυρίως από ειδικούς. Το αποτέλεσμα; Ένα πολύπλοκο εργαλείο, με πολλά χαρακτηριστικά, που σχεδόν κανείς δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει στην πράξη.
Χρειάστηκε ένα «reset»:
- να οριστεί συγκεκριμένα για ποιον φτιάχνεται το εργαλείο,
- να γίνει πραγματικός διάλογος με δημοσιογράφους, ερευνητές, ΜΚΟ, δημόσιους φορείς,
- να ανασχεδιαστεί η εφαρμογή μαζί τους, σε μικρά βήματα, με συνεχές feedback.
Το ODE ξαναχτίστηκε σαν ένα απλό, στοχευμένο εργαλείο με σαφή σκοπό (εντοπισμός λαθών σε σύνολα δεδομένων), αντί για ένα «πολυμίξερ» που υπόσχεται τα πάντα. Και τότε άρχισε να γίνεται χρήσιμο, να υιοθετείται, να συντηρείται.
Αυτό το παράδειγμα δείχνει ξεκάθαρα γιατί ο συνεργατικός σχεδιασμός δεν είναι «ωραία ιδέα», αλλά προϋπόθεση βιωσιμότητας: ένα εργαλείο που δεν έχει χτιστεί με την κοινότητά του, δεν θα βρει ποτέ πραγματική ζωή έξω από τα slides μιας παρουσίασης.
Βιωσιμότητα σημαίνει: Απλό, Μακράς Διαρκείας, Δικό μας
Ο οδηγός του OKFN συνοψίζει τη φιλοσοφία του σε τρεις λέξεις: Απλό, Μακράς διαρκείας, Δικό μας(Simple. Long-lasting. Ours).
Κι αυτές οι τρεις λέξεις είναι ο καλύτερος ορισμός της βιώσιμης κατασκευής, υπηρεσίας και λογισμικού.
- Απλό, γιατί η πολυπλοκότητα σκοτώνει τη χρήση
Όταν προσπαθούμε να κάνουμε ένα εργαλείο που τα κάνει «όλα για όλους», καταλήγουμε να μην εξυπηρετεί ουσιαστικά κανέναν. Η βιώσιμη λύση είναι εστιασμένη: λύνει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα για ένα συγκεκριμένο, ορισμένο κοινό.- Σε κατασκευές: ένα εργαστήριο ανοιχτού βιομηχανικού σχεδιασμού που υποστηρίζει ρεαλιστικά τις ανάγκες των τοπικών βιοτεχνιών, όχι «ένα fab lab για όλα».
- Σε υπηρεσίες: μια πλατφόρμα συμμετοχικού σχεδιασμού για έναν Δήμο, που κάνει ένα πράγμα καλά (π.χ. δημόσια διαβούλευση), όχι μια υπερ-πλατφόρμα με δεκάδες μισοτελειωμένες λειτουργίες.
- Σε λογισμικό: μια εφαρμογή που εστιάζει στο ένα κρίσιμο workflow, αντί να προσθέτει «features» για το portfolio.
- Μακράς διαρκείας, γιατί η συντήρηση δεν είναι ποτέ δωρεάν
Βιώσιμες λύσεις σημαίνει:- λίγα χαρακτηριστικά,
- σταθερές εξαρτήσεις,
- ρεαλιστικό σχέδιο συντήρησης.
- Δικό μας, γιατί χωρίς κοινότητα δεν υπάρχει βιωσιμότητα
«Δικό μας» δεν σημαίνει ιδιοκτησία, σημαίνει συλλογική φροντίδα. Ένα ανοιχτό σχέδιο είναι βιώσιμο μόνο όταν:- τεκμηριώνεται με τρόπο που μπορεί να το καταλάβει και να το τροποποιήσει η κοινότητα,
- διατίθεται με ανοιχτές άδειες (open hardware, open source, open content),
- συνοδεύεται από μοντέλο διακυβέρνησης όπου η κοινότητα έχει λόγο στις αποφάσεις.
Χωρίς αυτά, συχνά βλέπουμε το ίδιο μοτίβο: «καινοτόμα» έργα που λάμπουν για λίγο σε δελτία Τύπου και μετά εξαφανίζονται, αφήνοντας πίσω τους άχρηστο εξοπλισμό, νεκρό κώδικα και απογοητευμένους χρήστες.
Ο συνεργατικός σχεδιασμός ως απάντηση στην «κουλτούρα του hype»
Ο οδηγός του OKFN είναι ιδιαίτερα αυστηρός με την άκριτη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Δεν λέει «όχι» στην ΤΝ, λέει «όχι στη χρήση της επειδή είναι της μόδας».
Η εμπειρία με το ODE είναι χαρακτηριστική:
- Προστέθηκε ενσωμάτωση ChatGPT χωρίς να έχει συζητηθεί αρκετά με την κοινότητα.
- Οι χρήστες εξέφρασαν ανησυχίες για ιδιωτικότητα και έλλειψη διαφάνειας.
- Η ενσωμάτωση αφαιρέθηκε και αντικαταστάθηκε με λύση ανοιχτού κώδικα που σέβεται περισσότερο τα δεδομένα.
Αυτό είναι συνεργατικός σχεδιασμός στην πράξη:
- Δεν τρέχουμε πίσω από το hype,
- ακούμε πραγματικές ανησυχίες,
- αλλάζουμε πορεία όταν χρειάζεται.
Το ίδιο ισχύει και για κατασκευές και υπηρεσίες:
- Δεν βάζουμε αισθητήρες, IoT, AI «γιατί δείχνει καινοτομία»,
- αλλά μόνο όταν η κοινότητα καταλαβαίνει, συμφωνεί και ωφελείται.
Πώς μοιάζει στην πράξη ο συνεργατικός, ανοιχτός σχεδιασμός
Ο συνεργατικός σχεδιασμός δεν είναι σύνθημα, είναι διαδικασία – και μάλιστα αργή, επίμονη, σχεδόν «μαγειρική που σιγοβράζει». Μερικές βασικές αρχές από τον οδηγό του OKFN, που ισχύουν εξίσου για κατασκευές, υπηρεσίες και λογισμικό:
- Πρώτα οι άνθρωποι, μετά ο κώδικας / το σχέδιο
Δεν γράφουμε ούτε γραμμή κώδικα και δεν σχεδιάζουμε ούτε βίδα, αν δεν έχουμε καταλάβει συγκεκριμένα τι πρόβλημα λύνουμε και για ποιον. - Πιλοτικά έργα με πραγματικές κοινότητες
Συνεργασία με δημοσιογράφους, ερευνητές, ΜΚΟ, τοπικές επιχειρήσεις, δήμους – όχι μόνο «experts» και συμβούλους. Και, πολύ σημαντικό: αμοιβή για τον χρόνο και τη γνώση τους. Η συμμετοχή της κοινότητας δεν είναι δωρεάν data source. - Επαναληπτικός σχεδιασμός (iterate, don’t “big-bang”)
Μικρές εκδόσεις, γρήγορο feedback, συνεχής βελτίωση. Όχι τριετή έργα που εμφανίζονται ξαφνικά σαν «τελικό προϊόν» και μετά κανείς δεν τα χρησιμοποιεί. - Γλώσσα χωρίς τεχνικό ιδίωμα
Κουμπιά, μενού, τεκμηρίωση: αν η γλώσσα είναι μόνο για προγραμματιστές ή μηχανικούς, η κοινότητα αποκλείεται. Βιώσιμη λύση σημαίνει να μπορούν να την καταλάβουν πολλοί – όχι να εντυπωσιάζονται λίγοι. - Διακυβέρνηση και συντήρηση ως μέρος του σχεδιασμού
Δεν υπάρχει βιώσιμο έργο χωρίς απάντηση στο «ποιος το φροντίζει μετά;». Αυτό ισχύει εξίσου για:- ένα εργαστήριο ανοιχτού βιομηχανικού σχεδιασμού,
- μια ψηφιακή πλατφόρμα συμμετοχής,
- μια βιβλιοθήκη λογισμικού.
Αν η κοινότητα δεν μπορεί να το συντηρήσει, δεν είναι πραγματικά δικό της – άρα ούτε πραγματικά βιώσιμο.
Γιατί είναι «η μόνη λύση» για βιώσιμες κατασκευές, υπηρεσίες και λογισμικό
Σε έναν κόσμο όπου οι μεγάλες πλατφόρμες συγκεντρώνουν ισχύ και ορίζουν μονομερώς τα πρότυπα, ο συνεργατικός, ανοιχτός σχεδιασμός είναι κάτι παραπάνω από «καλή πρακτική». Είναι ο μόνος δρόμος για:
- Τεχνολογία που ευθυγραμμίζεται με τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων, όχι με τα KPIs των επενδυτών.
- Υποδομές (υλικές και ψηφιακές) που αντέχουν στον χρόνο, γιατί οι ίδιες οι κοινότητες μπορούν να τις προσαρμόζουν και να τις διορθώνουν.
- Διαφάνεια, δημοκρατία και λογοδοσία στον τρόπο που σχεδιάζουμε τα εργαλεία που διαμορφώνουν την καθημερινότητά μας.
Στο opendesign.ellak.gr, αυτό μεταφράζεται σε μια σαφή θέση:
Βιώσιμες κατασκευές, υπηρεσίες και λογισμικό δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς ανοιχτό, συνεργατικό σχεδιασμό, με τις κοινότητες στο κέντρο – όχι στην περιφέρεια.
Ό,τι είναι απλό, μακράς διαρκείας και πραγματικά δικό μας, μπορεί να στηρίξει κοινωνίες που αντέχουν, μαθαίνουν και χτίζουν πάνω στη γνώση των πολλών. Και αυτό είναι ακριβώς το στοίχημα του ανοιχτού σχεδιασμού.
—
